Historia

HISTORIA WASILKOWA

Wasilków to jedna z najstarszych miejscowości na Podlasiu i miasto o bogatej historii sięgającej dziejów Jagiellonów. W XVI w. ostęp Wasilków leżał w Puszczy Grodzieńskiej, którą władał Zygmunt Stary, następnie jego żona Bona oraz ostatni z Jagiellonów król Zygmunt August, który 8 grudnia 1566 r. przekazał miastu Wasilków prawa miejskie.

PRAHISTORIA

Pierwsze ślady osadnictwa na terenie gminy Wasilków sięgają środkowej epoki kamienia, zwanej mezolitem. Prowadzone w latach 1977-1979 wykopaliska na niewielkiej wydmie w pobliżu Nowodworc doprowadziły do odkrycia śladów obozowiska łowców reniferów oraz dostarczyły dowodów na zasiedlenie tych terenów w epoce brązu, która na ziemiach polskich trwała do około 1800 r. p.n.e. W górnych warstwach piasku archeolodzy odnaleźli fragmenty glinianych naczyń pozostawionych przez ludność kultury trzcińskiej. Najprawdopodobniej z epoką brązu związana jest sensacja archeologiczna lat dziewięćdziesiątych w Polsce północno-wschodniej czyli zespół kopalń krzemienia odkryty w Puszczy Knyszyńskiej koło Rybnik. Jest on najdalej wysuniętym na północ stanowiskiem archeologicznym tego typu w Polsce. W wyniku przeprowadzonych badań, na terenie gminy zostało odkrytych około pięćdziesiąt stanowisk archeologicznych. Ślady osadnictwa pradziejowego i wczesnohistorycznego odnalezione zostały w sąsiedztwie niemal każdej istniejącej współcześnie miejscowości. Nic natomiast nie wiadomo na temat początków osadnictwa słowiańskiego na wasilkowskiej ziemi.

ŚREDNIOWIECZE

Na przestrzeni wieków tereny Wasilkowa leżały na pograniczu wschodu i zachodu. W XI w. należały one do Rusi Kijowskiej. W roku 1140 tereny Wasilkowa weszły w skład Księstwa Włodzimierskiego, a w XIII wieku w skład Księstwa Włodzimiersko-Halickiego. Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o obszarze, na którym później powstało miasto i starostwo wasilkowskie pochodzi z 1358 r. Wtedy to książęta: mazowiecki Siemowit III Trojdeniec i litewski Kiejstut zawarli ugodę dotyczącą rozgraniczenia Mazowsza i Litwy. Wasilkowskie tereny na wschód od ujścia Sokołdy (dziś rz. Czarna) do rzeki Sprząśli (obecnej rz. Supraśl) zostały w 1340 r. włączone do Litwy przez księcia Giedymina. Jednak wcześniej obszar ten należał do Mazowsza. Pierwsza wzmianka o ostępie Wasilkowo pochodzi z 1524 r. Wtedy to Zygmunt I król Polski i Wielki Książę Litewski nadał swej małżonce Bonie puszczę w północno-wschodniej części Litwy. W tym czasie teren Wasilkowa nie był zamieszkały. Znajdowały się na nim tylko "okoły" czyli ogrodzone miejsca służące do polowań.

PRAWA MIEJSKIE

Przełomową datą w historii miasta jest dzień 8 grudnia 1566 r., kiedy to król Zygmunt August nadał Wasilkowowi prawa miejskie oraz herb wraz z możliwością pieczętowania nim dokumentów. Mieszczanie od tego czasu mogli sądzić się i rządzić według zasad prawa magdeburskiego, bez ingerencji urzędników hospodarskich. Wasilkowianie otrzymali wówczas prawo do pobierania ceł i myt, a także bardzo dokładnie zostały opisane granice gruntów przydzielonych miastu. Po upływie wolnizny (tzn. czasu bez płacenia podatków) obywatele Wasilkowa zobowiązani byli uiszczać tylko "goły czynsz" i nie musieli wykonywać żadnych dodatkowych prac na rzecz władcy. Przygotowaniem placów domowych i pól uprawnych wyrąbanych w puszczy Grodzieńskiej dla przyszłych Wasilkowian zajmował się z królewskiego polecenia starosta mielnicki i mścibohowski Hrehory Wołłowicz. Miasto zasiedlane było przez ludność pochodzącą z okolic Goniądza, Tykocina i Białegostoku. W dwa dni po nadaniu praw miejskich w dniu 10 grudnia 1566 r. król Zygmunt August wydał przywilej pozwalający na utworzenie parafii katolickiej.

W połowie XVII w. Wasilków zamieszkiwało około 500 mieszkańców, a całe starostwo dodatkowo 400 osób. Z tego okresu pojawiają się pierwsze zapisy o przybyłych z Choroszczy Żydach, którzy osiedlili się w Wasilkowie. Przed pierwszym rozbiorem Polski (rok 1772) w Wasilkowie liczącym około 1500 mieszkańców zamieszkiwało około 100 unitów (wyznania greckokatolickiego) i 150 Żydów. Pozostali mieszkańcy (poza nielicznymi innowiercami) byli wyznania rzymskokatolickiego. W mieście oprócz kościoła funkcjonowała unicka drewniana cerkiew posiadająca patronat królewski.

OKRES ROZBIORÓW POLSKI

Po III rozbiorze Polski Wasilków został włączony do białostockiego departamentu Nowych Prus Wschodnich, a od 1807 r. na mocy traktatu w Tylży do zaboru rosyjskiego. Władze carskie rozpoczęły akcję rusyfikacyjną. Jednym z jej objawów było wydanie w 1839 r. przez cara Mikołaja I dekretu likwidującego kościół unicki. Podobnie jak w innych miastach, tak i w Wasilkowie majątek unicki przekazany został kościołowi prawosławnemu.

Kolejnym bardzo ważnym wydarzeniem był udział mieszkańców Wasilkowa w Powstaniu Styczniowym. Walczyli oni w oddziałach por. Piszczatowskiego. Na skutek carskich represji w 1864 r. doszło do aresztowania oskarżonego o pomoc powstańcom proboszcza wasilkowskiego ks. Ludwika Lebiedzińskiego, jak też do zamknięcia kościoła p.w. "Świętej Trójcy" (przy ul. Kościuszki), a następnie do jego rozebrania.

Około 1880 r. Wasilków liczył 3880 mieszkańców. W mieście funkcjonowało 12 zakładów włókienniczych, z czego właścicielami dziesięciu byli Żydzi. Największy z tych zakładów A. Wołkowyskiego zatrudniał 97 robotników, natomiast tkalnia I. Barasza - 91 osób. Wszystkie zakłady zatrudniały łącznie około 300 osób.

Tragiczną data w historii miasta jest dzień 5 maja 1895 r., kiedy to wielki pożar strawił prawie połowę Wasilkowa. Został on wzniecony na strychu w domu przy ul. Dwornej, a powodem był zły stan techniczny komina. W ogniu zginęło 10 osób, w większości dzieci. W końcu XIX wieku w Wasilkowie zamieszkiwało blisko 4 tys. osób, z czego połowa to katolicy, 38% wyznania mojżeszowego oraz 11% prawosławnego.

CZASY WSPÓŁCZESNE

W listopadzie 1918 r. w mieście czynne były tylko dwie fabryki włókiennicze zatrudniające blisko 70 pracowników. II wojna światowa dla Wasilkowian rozpoczęła się w dniu 16 września 1939 r., kiedy to od strony Jurowiec wkroczyły wojska niemieckie. Niespełna tydzień później od wschodu, jako niemiecki sojusznik wkroczył oddział kawalerii sowieckiej Armii Czerwonej. Tak rozpoczęła się sowiecka okupacja, podczas której wywieziono do Kazachstanu kilkadziesiąt wasilkowskich rodzin. Po rozpoczęciu wojny niemiecko-bolszewickiej Niemcy w sierpniu 1941 r. utworzyli w Wasilkowie getto, w którym przebywało około 1250 Żydów. W następnym roku wywieziono ich do Treblinki, gdzie zostali zgładzeni.

W czasie trwania wojny i w pierwszych latach powojennych część mieszkańców należała do Armii Krajowej i WIN-u biorąc czynny udział w walce z okupantami i przedstawicielami tzw. "władzy ludowej". Na skutek działań wojennych przemysł wasilkowski przestał istnieć. Miasto zniszczone zostało w 20%. W fabryce włókienniczej, na bazie której powstał Zakład Przemysłu Wełnianego im. Emilii Plater, wykańczalnia i farbiarnia zostały prawie całkowicie zmiecione z powierzchni ziemi. W 1944 r. robotnicy przystąpili do odbudowy i ponownego uruchomienia zakładu. W okresie powojennym znamienną datą jest dzień 1 lipca 1947 r. kiedy to ksiądz Wacław Rabczyński został mianowany wikariuszem i zarządcą parafii p.w. Przemienienia Pańskiego w Wasilkowie. Podsumowaniem działalności ks. Rabczyńskiego było rozpoczęcie w 1958 r. i zakończenie w 1966 r. . budowy kościoła pw. NMP Matki Miłosierdzia przy ulicy Kościuszki. Ksiądz Wacław Rabczyński był niewątpliwie jedną z najwybitniejszych postaci w powojennej historii ziemi wasilkowskiej.

W 1946 r. Wasilków liczył 3948 mieszkańców. Wyznacznikiem zmian zachodzących w latach powojennych był rozwój Zakładu Przemysłu Wełnianego im. Emilii Plater, który w latach swojej świetności zatrudniał około 2500 pracowników. W 1959 r. rozpoczęto budowę szkoły podstawowej przy ulicy Mickiewicza, w której obecnie mieści się Gimnazjum. W roku 1982 rozpoczęto budowę szkoły podstawowej przy ulicy Polnej, którą uroczyście otwarto w dniu 22 maja 1985 r. Po II wojnie światowej Wasilków stał się miastem satelickim Białegostoku, a po odbudowie zalewu na rzece Supraśl ważnym ośrodkiem wypoczynkowym.

W dniu 27 maja 1990 r. odbyły się pierwsze po pięćdziesięcioletniej przerwie wolne i demokratyczne wybory do samorządu lokalnego, które niemalże w całości wygrali przedstawiciele "Komitetu Obywatelskiego".

Akt nadania praw miejskich przez króla Zygmunta Augusta - dnia 8 grudnia 1566 r.:

Zdjęcia archiwalne: